Ayurveda Initiative For Global Health

भगवद्गीता– अध्याय १५, श्लोक ५ निर्मानमोहा जितसङ्गदोषा अध्यात्मनित्या विनिवृत्तकामा: | द्वन्द्वैर्विमुक्ता: सुखदु:खसंज्ञै र्गच्छन्त्यमूढा: पदमव्ययं तत् || Those who are free from vanity and delusion, who have overcome the evil of attachment, who dwell constantly on the self (atman) and on God, who are free from the desire to enjoy the senses, and are beyond the dualities of pleasure and pain, such liberated personalities attain the supreme immortal state. वे जो अभिमान और मोह से मुक्त रहते हैं एवं जिन्होंने आसक्ति की बुराई पर विजय प्राप्त कर लि है, जो निरन्तर अपनी आत्मा और भगवान में लीन रहते हैं, जो इन्द्रिय भोग की कामना से मुक्त रहते हैं और सुख-दुख के द्वन्द्वों से परे हैं, ऐसे मुक्त जीव अविनाशी परमपद को प्राप्त होते हैं। Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय ९, श्लोक १४ सततं कीर्तयन्तो मां यतन्तश्च दृढव्रता: | नमस्यन्तश्च मां भक्त्या नित्ययुक्ता उपासते || Always singing My divine glories, striving with great determination, and humbly bowing down before Me, they constantly worship Me in loving devotion. मेरी दिव्य महिमा का सदैव कीर्तन करते हुए दृढ़ निश्चय के साथ विनय पूर्वक मेरे समक्ष नतमस्तक होकर वे निरन्तर प्रेमा भक्ति के साथ मेरी आराधना करते हैं। Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय ७, श्लोक २५ नाहं प्रकाश: सर्वस्य योगमायासमावृत: | मूढोऽयं नाभिजानाति लोको मामजमव्ययम् || I am not manifest to everyone, being veiled by My divine Yogmaya energy. Hence, those without knowledge do not know that I am without birth and changeless. मैं सभी के लिए प्रकट नहीं हूँ क्योंकि सब मेरी अंतरंग शक्ति 'योगमाया' द्वारा आच्छादित रहते हैं इसलिए मूर्ख और अज्ञानी लोग यह नहीं जानते कि मैं अजन्मा और अविनाशी हूँ। Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय १४, श्लोक ८ तमस्त्वज्ञानजं विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम् | प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत || अनुवाद: हे भरतवंशी! तमोगुण को अज्ञान से उत्पन्न जानो जो समस्त देहधारियों को मोहित करता है, तथा उन्हें प्रमाद, आलस्य और निद्रा के माध्यम से बांधता है। O descendant of Bharata! Know tamas to be born from ignorance, deluding all embodied beings, that binds firmly through negligence, laziness, and sleep. Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय ३, श्लोक ३४ इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ | तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ || अनुवाद: प्रत्येक इंद्रिय में अपने संबंधित इंद्रिय विषयों के प्रति राग और द्वेष होता है, लेकिन किसी को उनके वश में नहीं होना चाहिए, क्योंकि वे शत्रु हैं। Each sense has attachment and aversion for its corresponding sense objects, but one should not be under their control, for they are foes. Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय ८, श्लोक १७ सहस्रयुगपर्यन्तमहर्यद्ब्रह्मणो विदु: | रात्रिं युगसहस्रान्तां तेऽहोरात्रविदो जना: || अनुवाद: जो व्यक्ति यह जानते हैं कि ब्रह्मा जी का एक दिन एक हजार युगों तक चलता है और उनकी एक रात भी उतनी ही अवधि की होती है, वे दिन और रात की सत्यता जानते हैं। Those who know that a day of Brahma lasts a thousand ages (yugas) and a night of his is also of equal duration know the truth about day and night. Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय ५, श्लोक १४ न कर्तृत्वं न कर्माणि लोकस्य सृजति प्रभु: | न कर्मफलसंयोगं स्वभावस्तु प्रवर्तते || Neither the sense of doership nor the nature of actions comes from God; nor does He create the fruits of actions. All this is enacted by the modes of material nature (guṇas). न तो कर्त्तापन का बोध और न ही कर्मों की प्रवृत्ति भगवान से प्राप्त होती है तथा न ही वे कर्मों के फल का सृजन करते हैं। यह सब प्रकृत्ति के गुणों से सृजित होते हैं। Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय २, श्लोक २३ नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावक: | न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुत: || अनुवाद: आत्मा को न शस्त्र काट सकते हैं, न अग्नि इसे जला सकती है; जल इसे गीला नहीं कर सकता और न ही वायु इसे सुखा सकती है। Weapons cannot cut the self (atman), nor can fire burn it; water cannot wet it, nor can the wind dry it. Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय १०, श्लोक ३४ मृत्यु: सर्वहरश्चाहमुद्भवश्च भविष्यताम् | कीर्ति: श्रीर्वाक्च नारीणां स्मृतिर्मेधा धृति: क्षमा || अनुवाद: मैं सर्वभक्षी मृत्यु और भविष्य में होने वाले सभी घटनाओं का मूल हूँ। नारियों के गुणों में मैं कीर्ति, समृद्धि, वाणी, स्मृति, मेधा, धृति और क्षमा हूँ। I am the all-devouring death and the origin of all future events. Among the virtues of women, I am fame, prosperity, speech, memory, intelligence, endurance, and forgiveness. Bhagavad Gita

भगवद्गीता– अध्याय ६, श्लोक २ यं संन्यासमिति प्राहुर्योगं तं विद्धि पाण्डव | न ह्यसंन्यस्तसङ्कल्पो योगी भवति कश्चन || अनुवाद: हे पाण्डव! जिसे संन्यास कहते हैं, उसी को तुम योग समझो, क्योंकि कामनाओं का त्याग किये बिना कोई भी योगी नहीं बन सकता। O son of Pandu! What is called renunciation, know that to be yoga, for no one can become a yogi without relinquishing desires. Bhagavad Gita

तृतीया महती शक्तिर्निहन्ति सकलं जगत् । तामसी मे समाख्याता कालात्मा रुद्ररूपिणी ॥ ~ The Third great superpower of mine Destroys the whole creation. That Sakti of mine, headed by Tamasa, is Rudrarupini, of the form of Kala. ध्यानेन मां प्रपश्यन्ति केचिज्ज्ञानेन चापरे |अपरे भक्तियोगेन कर्मयोगेन चापरे ॥ ~ Some devotees attain Me by meditation, some by the gyanmarga, others by Bhakti-yoga or Karma-yoga. सर्वेषामेव भक्तानामेष प्रियतरो मम । यो विज्ञानेन मां नित्यमाराधयति नान्यथा ॥ ~ The most dear to me among all these types of devotees is the one who worships me regularly with the Gyana of self analysis.  अन्ये च ये त्रयो भक्ता मदाराधनकाङ्क्षिणः । तेऽपि मां प्राप्नुवन्त्येव नावर्तन्ते च वै पुनः । मया ततमिदं कृत्स्नमेतद्यो वेद सोऽमृतः ॥ ~ The other three types of devotees who are engaged in my worship, they also attain Me and they are also not reborn. I pervade all these- one who knows this attains immortality. पश्याम्यशेषमेवेदं वर्तमानं स्वभावतः । करोति काले भगवान् महायोगेश्वरः स्वयम् ॥ ~...

Chapters 3 : The Knowledge of Bhakti yoga  वक्ष्ये समाहितमनाः शृणुष्व शृणुष्व पवनात्मज ।येनेदं लभ्यते रूपं येनेदं सम्प्रवर्तते ॥ ~ Oh son of wind God! From whom this form is obtained and from which it becomes active, I'll tell about that, listen carefully. नाहं तपोभिर्विविधैर्न दानेन न चेज्यया । शक्यो हि पुरुषैर्ज्ञातुमृते भक्तिमनुत्तमाम् ॥ ~ People cannot know me by penance, charity or sacrifice except with perfect devotion. अहं हि सर्वभावानामन्तस्तिष्ठामि सर्वगः । मां सर्वसाक्षिणं लोका न जानन्ति प्लवङ्गम ॥ ~ O best monkey! I am omnipresent, situated within all beings, people cannot know me, the omniscient.  यस्यान्तरा सर्वमिदं यो हि सर्वान्तरः परः । सोऽहं धाता विधाता च लोकेऽस्मिन् विश्वतोमुखः ॥ ~ Within whom all this and all that is within, I am the omnipresent, omnipotent, the nurturer of all. न मां पश्यन्ति मुनयः सर्वेऽपि त्रिदिवौकसः । ब्राह्मणा मनवः शक्रा ये चान्ये प्रथितौजसः ॥ ~ Not even all the sages and devatas know me, and Brahmins, Manu, Indra and others do not even ...

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्या धार्मिका मामुपासते । तेषां ददामि तत्स्थानमानन्दं परमं पदम् ॥ ~ To those Brahmins, Kshatriyas and religious Vaishyas who worship Me, I confer the supreme position to them, which is Full of bliss. अन्येऽपि ये विकर्मस्थाः शूद्राद्या नीचजातयः । भक्तिमन्तः प्रमुच्यन्ते कालेन मयि सङ्गताः ॥ ~ If others, Shudras etc., engaged in minor works (lower castes), become a devotees of Mine, then they attain Me by Freeing themselves from the Wheel of time.  न मद्भक्ता विनश्यन्ते मद्भक्ता वीतकल्मषाः । आदावेतत्प्रतिज्ञातं मे न भक्त: प्रणश्यति ॥ ~ My flawless devotees never perish. I have already taken a vow that my devotee cannot be destroyed. यो वा निन्दति तं मूढो देवदेवं स निन्दति । यो हि तं पूजयेद्भक्त्या स पूजयति मां सदा ॥ ~ The fool who criticizes my devotee is a blasphemer of Me, the Supreme Lord, and the one who worships Him with respect always worships Me. पत्रं पुष्पं फलं तोयं मदाराधनकारणात् । यो मे ददाति नियतः स मे भक्तः प्रियो मतः ॥ ~ The devotee who offers me l...

अहमेव हि सर्वेषां योगिनां गुरुरव्ययः धार्मिकाणां च गोप्ताहं निहन्ता वेदविद्विषाम् ॥ ~ I am the eternal Guru of all Yogis. I protect the religious people and am the destroyer of the anti-Veda (evil). अहं वै सर्वसंसारान्मोचको योगिनामिह । संसारहेतुरवाहम सर्वसंसारवर्जितः ॥ ~ I free all yogis from the world. Inspite of Being the cause of this creation, I am beyond all creation. अहमेव हि संहर्ता स्रष्टाहं परिपालकः । मायावी मामिका शक्तिर्माया लोकविमोहिनी ॥ ~ I am the creator, maintainer and destroyer of this universe. I am Mayapati and my power Maya (Avidya) keeps deluding the whole world. ममैव च परा शक्तिर्या सा विद्येति गीयते । नाशयामि तया मायां योगिनां हृदि संस्थितः ॥ ~ My own parashakti is called Vidya. By this I destroy Maya (Avidya) by being situated in the mind of Yogis. अहं हि सर्वशक्तीनां प्रवर्तकनिवर्तकः । आधारभूतः सर्वासां निधानममृतस्य च ॥ ~ I am the originator and end of all saktis. I am the abode of all and the abode of the suprem nectar. एका सर्वान्तरा शक्तिः करोति विविधं जगत् ।...

Chapter 2 : Philosophy of the upanishads पुना रामः प्रवचनमुवाच प्रधानं द्विजपुङ्गव । अव्यक्तादभवत्कालः पुरुषः परः ॥ ~ preaching again, Shri Ram said - O best dvija! From Me the Avyakta, emanates from Kaal and from it the the Pradhan tattva and the great Purusha. तेभ्यः सर्वमिदं जातं तस्मात्सर्वमहं जगत् । सर्वतः पाणिपाद तत्सर्वतोऽक्षिशिरोमुखम् ॥ ~ From him the whole creation has arisen. That's why I am the whole world. My hands and feet are everywhere, and my eyes, head and face are everywhere. सर्वतः श्रुतिमल्लोके समावृत्य तिष्ठति । सर्वेंद्रगुणाभासं सर्वेन्द्रियविवर्जितम्।। ~ The ears of that God are everywhere. He is situated, pervading all. He is the illuminator of all the senses and qualities but is beyond all the senses. सर्वाधारं स्थिरानन्दमव्यक्तं द्वैतवर्जितम् । सर्वोपमानरहितं प्रमाणातीतगोचरम् ॥ ~ He is the basis of all, stable, blissful, Avyakta and non-dual. It has no analogy and cannot be known by any evidence. निर्विकल्पं निराभासं सर्वाभासं परामृतम् । अभिन्नं भिन्न संस्...

मत्स्थानि सर्वभूतानि यस्तं स वेदवित् । प्रधानं पुरुषं चैव वेद तत्त्वद्वयमुदाहृतम् ॥ ~ All living things are situated in me. He who knows this, is a Vedagya. Principal (Prakriti) and Purusha (Jivatma) - these are called two elements. तयोरनादिर्निर्दिष्ट: काल: त्रयमेतदनाद्यन्तमव्यक्ते संयोजकः परः । समवस्थितम् ॥ ~ The ultimate coordinator of both is said to be eternal. These three are beginningless and eternal elements, reside in the avyakt soul. तदात्मकं तदन्यत्स्यात्तद्रूपं मामकं विदुः । महदाद्यं विशेषान्तं सम्प्रसूतेऽखिलं जगत् ॥ ~ Even though it seems to be separate, know that the form which is different from Him, is mine. From the mahat-tattva to the pradhan, the whole world is created from him. या सा प्रकृतिरुद्दिष्टा मोहिनी सर्वदेहिनाम् । पुरुषः प्रकृतिस्थोऽपि भुङ्क्ते यः प्राकृतान् गुणान् ॥ ११ ॥ अहङ्कारविविक्तत्वात्प्रोच्यते आद्यो विकार: प्रकृतेर्महानात्मेति पञ्चविंशकः । कथ्यते ॥ ~ Nature is said to fascinate all the embodied beings. Purusha enjoys the qualities of Prakruti situate...

योगात्सञ्जायते ज्ञानं ज्ञानाद्योगः प्रजायते । योगज्ञानाभियुक्तस्य नावाप्यं विद्यते क्वचित् ॥ ~ Through yoga knowledge is attained and knowledge is attained by yoga. Nothing remains unattainable for a seeker with yoga and knowledge. यदेव योगिनो याति सांख्यं तदभिगम्यते । एकं सांख्यं च योगं च यः पश्यति स तत्त्ववित् ॥ ~ The supreme status attained by yogis is, attained by the gyanis as well. Only those who see Yoga and Sankhya as one are the True philosophers. अन्ये च योगिनो वत्स ऐश्वर्यासक्तचेतसः । मज्जान्ति तत्र तत्रैव सत्वात्मैक्यमिति श्रुतिः ॥ ~ O son! Other (not genuine) yogis are attached-minded to wealth and they perish in that. Shruti says that the realization of the oneness of the soul is the ultimate attainment. यत्तत्सर्वगतं दिव्यमैश्वर्यमचलं महत् । ज्ञानयोगाभियुक्तस्तु देहान्ते तदवाप्नुयात् ॥ ~ At the time of death, the gyan yogi attains that omnipresent, divine, great, immutable divine status. एष आत्माहमव्यक्तो मायावी परमेश्वरः । कीर्तितः सर्ववेदेषु सर्वात्मा सर्वतोमुखः ॥सर्वक...

यथा स्वप्रभया केवलः स्फटिकोपलः । भाति उपाधिहीनो विमलस्तथैवात्मा प्रकाशते ॥ ~ Just as a crystal-gem is illumined by its own (clean) radiance, similarly the aatman, which is pure, without any upadhi remains self-illuminated. ज्ञानस्वरूपमेवाहुर्जगदेतद्विचक्षणाः अर्थस्वरूपमेवाज्ञाः पश्यन्त्यन्ये कुबुद्धयः ॥  ~ Intelligent people call this world as the form of knowledge (appearance), but the retarded (fool) consider it to be real (true). कूटस्थो निर्गुणो व्यापी चैतन्यात्मा स्वभावतः । दृश्यते ह्यरूपेण पुरुषैर्भ्रान्तदृष्टिभिः ॥ २९ ॥ यथा संलक्ष्यते व्यक्तः केवलः स्फटिको जनैः । रक्तिकाव्यवधानेन तद्वत्परमपूरुषः ॥ ३० ~ To the delusional people, the kutastha, nirguna, all-pervading in nature, the atma-tattva in the form of consciousness also appears like a substance. Just as people see even a pure crystal stone as red due to contact with a red substance, similarly there is a misconception about the atma tattva. तस्मादात्माक्षरः शुद्धो नित्यः सर्वगतोऽव्ययः ।उपासितव्यो मन्तव्यः श्रोतव्यश्च मुमु...

यदा सर्वाणि भूतानि स्वात्मन्येवाभि पश्यति । एकीभूतः परेणासौ तदा भवति केवलः ॥ ~ When he sees other beings and things in his aatma, then that yogi, who is one with the Supreme Soul, having no control by others, attains the Kevali Bhav. यदा सर्वे प्रमुच्यन्ते कामा येऽस्य हृदि स्थिताः । तदासावमृतीभूतः क्षेमं गच्छति पण्डितः ~ When all desires vanish from the heart of that yogi, then he attains the wisdom of immortality and becomes partaker of the supreme welfare. यदा भूतपृथग्भावमेकस्थमनुपश्यति । तत एव च विस्तारं ब्रह्म सम्पद्यते तदा ॥ ~ When the yogi has a vision of oneness of various beings, then the same (vision) expands and he attains the brahman consciousness. यदा पश्यति चात्मानं केवलं परमार्थतः । मायामात्रं जगत्कृत्स्नं तदा भवति निर्वृतः ॥ ~ When the yogi truly begins to see only the existence of the aatma and knows about the illusion of the whole (external) world, then he attains supreme peace. यदा जन्मजरादुःखव्याधीनामेकभेषजम् । केवलं ब्रह्मविज्ञानं जायतेऽसौ तदा शिवः ॥ ~ When he attai...

तस्माद्विज्ञानमेवास्ति न प्रपञ्चो न संस्थितिः । अज्ञानेनावृतं लोके विज्ञानं तेन मुह्यति ॥ ~ Therefore (in reality) the existence of knowledge alone is there, neither is there any condition of Prapanchk nor of creation. Knowledge is covered by ignorance in the world, because of which attachment arises in people. तज्ज्ञानं निर्मलं सूक्ष्मं अज्ञानमिति तत्सर्वं विज्ञानमिति मे निर्विकल्पं यदव्ययम् । मतम् ॥ ~ That knowledge is pure, subtle, nirvikalpa and imperishable, all the rest (visible prapancha) is mere ignorance. The original authority is of gyana - this is my opinion एतत्ते परमं सांख्यं भाषितं ज्ञानमुत्तमम् । सर्ववेदान्तसारं हि योगस्तत्रैकचित्तता ॥ ~ I have told you this perfect Sankhya form of supreme knowledge. This is the essence of all Vedanta and having a single-mindedness in it is yoga. Sri Rama Gita

तथा प्रकाशतमसो सम्बन्धो नोपपद्यते । तद्वदेव न सम्बन्धः प्रपञ्चपरमात्मनोः ॥ ~ Just as the relation between light and darkness is not possible, similarly the relation between God and the (worldly) fuss is also not possible. छायातरू यथा लोके परस्परविलक्षणौ । तद्वत्प्रपञ्चपुरुषौ विभिन्नौ परमार्थतः ॥ ~ Just as the tree and its shadow in the world are two different things, so the Supreme Soul and the Prapancha are completely different from each other. यद्यात्मा मलिनोऽस्वस्थो विकारी स्यात्स्वभावतः । नहि तस्य भवेन्मुक्तिर्जन्मान्तरशतैरपि ॥ ~ If the soul is by nature impure, unhealthy and disorderly, then its liberation will not be possible even in hundreds of births. पश्यन्ति मुनयो मुक्ताः स्वात्मानं परमार्थतः । विकारहीनं निर्दुःखमानन्दात्मानमव्ययम् ॥ ~ But the Jivan-Mukta Muni sees the Atma as without any fault, without any sorrow, the Form of supreme bliss and without any changes. Sri Rama Gita

अहं कर्ता सुखी दुःखी कृशः स्थूलेति या मतिः । साप्यहङ्कृतिसम्बन्धादात्मन्यारोप्यते जनैः ॥ ~ I am the doer, I am In sorrow, I am happy, I am thin, I am Fat - all these thoughts arising due to ego, is imposed on the aatman by the people.  वदन्ति वेदविद्वांसः साक्षिणं प्रकृतेः परम् । भोक्तारमक्षयं बुद्ध्वा सर्वत्र समवस्थितम् ॥ ~ The Knower of vedic truth knows that the Immortal enjoyer of all, is Omnipresent and is the witness of all, which is beyond the Prakriti.  तस्मादज्ञानमूलोऽयं संसार: सर्वदेहिनाम् । अज्ञानादन्यथा ज्ञातं तच्च प्रकृतिसङ्गतम् ॥ ~ That is why this world is the agyan-mula for all embodied beings. It (the world) would seem otherwise due to ignorance caused by prakriti.  नित्योदितः स्वयंज्योतिः सर्वगः पुरुषः परः । अहङ्काराविवेकेन कर्ताहमिति मन्यते ॥ ~ The aatma is the eternally awake self-light, pervading everywhere, the Supreme Person. Because of the ignorance of the ego, this (Jiva) considers himself to be the doer. Sri Rama Gita

पश्यन्ति ऋषयो व्यक्तं नित्यं सदसदात्मकम् । प्रधानं प्रकृतिं बुद्ध्वा कारणं ब्रह्मवादिनः ॥ २० ॥ तेनात्र सङ्गतो ह्यात्मा कूटस्थोऽपि निरञ्जनः । आत्मानमरं ब्रह्म नावबुद्ध्यन्ति तत्त्वतः ॥ ~ The sages definitely experience the atma-tattva, which is a form of both sat and asat. They are unable to know the essence of the Kutastha, Niranjan, Akshar Brahma because they are associated with the brahmvaadi Pradhan Prakriti. अनात्मन्यात्मविज्ञानं तस्माद्दुःखं तथेतरत् ।रागद्वेषादयो दोषा: सर्वभ्रान्तिनिबन्धनाः ॥ २२ ॥ ~ Suffering and happiness occur only because of the intellect of the soul in the anatma-tattva. Doshas like anger, hatred etc. are also associated with the same delusion. कार्ये ह्यस्य भवेदेषा पुण्यापुण्यमिति श्रुतिः । तद्वशादेव सर्वेषां सर्वदेहसमुद्भवः ॥ ~ For this reason, the inclusion of sin and virtue in the work is done according to the scriptures and everyone under its control has to take a body. नित्यः सर्वत्रगो ह्यात्मा कूटस्थो दोषवर्जितः । एकः स भिद्यते शक्त्या मायया न स्वभावतः ...

आत्मा यः केवल: स्वच्छ शान्तः सूक्ष्मः सनातनः ॥ ५ ॥ अस्ति सर्वान्तरः साक्षाच्चिन्मात्रस्तमसः परः ।सोऽन्तर्यामी स पुरुषः स प्राण: स महेश्वरः ॥ ~ The ātmā is pure, peaceful, subtle and eternal. That (ātmā) is clearly luminous and consciously situated in all. That is the inner Supreme self, that is the soul and that is the Supreme Lord. स कालाग्निस्तदव्यक्तं सद्यो वेदयति श्रुतिः ।अस्माद्विजायते विश्वमत्रैव प्रविलीयते ॥ ~ That is Kalagni, that is the unmanifest and Shruti (through word proof) gives its knowledge. The origin and dissolution of the world is in that.  मायावी मायया बद्धः न चाप्ययं संसरति करोति विविधास्तनूः । न च संसारयेत्प्रभुः ॥ ~ That omnipotent elusive assumes many forms (bodies) by his illusion. It does not come and go anywhere and is not driven by anyone. नायं पृथ्वी न सलिलं न तेजः पवनो नभः । न प्राणो न मनो व्यक्तं न शब्दः स्पर्श एव च ॥न रूपरसगन्धाश्च हङ्कर्ता वागपि । न पाणिपादौ नो पायुर्न चोपस्थं प्लवङ्गम ॥ ~ O best monkey! It is neither earth, nor water, nor lightnin...

Chapter 1 : Philosophy of Sankhya yoga राम: प्राह हनूमन्तमात्मानं पुरुषोत्तमः । वत्स वत्स हनूमंस्त्वं भक्तो यत्पृष्टवानसि ॥ १ ॥ तत्तेऽहं सम्प्रवक्ष्यामि शृणुष्वाहतो मम । अवाच्यमेतद्विज्ञानमात्मगुह्यं सनातनम् ~ Purushottam Shri Ram said to his devotee Hanuman - O dear Hanuman, you are my devotee, so I am telling you what you have asked. Listen to me attentively. This eternal science is secret in itself and not worth saying anywhere. यन्न देवा विजानन्ति यतन्तोऽपि द्विजातयः । इदं ज्ञानं समाश्रित्य ब्रह्मभूता द्विजोत्तमाः ॥ ~ Even the deities and the striving Dwija seekers do not know this science. Taking shelter of this knowledge, the best brahmins attained the form of the supreme Brahman.  न संसारं प्रपश्यन्ति पूर्वेऽपि ब्रह्मवादिनः । गुह्याद् गुह्यतमं साक्षाद् गोपनीयं प्रयत्नतः । वंशे भक्तिमतो ह्यस्य भवन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ ~ Those ancient theologians do not see the world as sat (real). This knowledge is more mystic than the occult and is effortlessly hidden. Those born in this lineag...